Wprowadzenie
Wycena działalności gospodarczej (JDG) może być dokonywana o ile działalność ta realizowana jest w ramach zorganizowanego przedsiębiorstwa.
Zgodnie z definicją przedsiębiorstwa zawartą w art. 551 Kodeksu cywilnego „Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej”.
Specyficzną formą jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) jest tzw. samozatrudnienie najemne, stanowiące jednoosobowy podmiot gospodarczy niezatrudniający pracowników. Według charakterystyki takiego podmiotu przytoczonej przez J. Kuczowica „Polega ono na założeniu jednoosobowego przedsiębiorstwa przez osobę podejmującą w rzeczywistości pracę najemną u innego przedsiębiorcy. Właściciel takiego jednoosobowego podmiotu wypełnia wówczas obowiązki pracownika przedsiębiorstwa, z którym podpisuje umowę. Samozatrudnienie najemne jest w istocie alternatywną formą prawną zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Celem podjęcia takiej (pseudo) działalności gospodarczej jest z reguły chęć zmniejszenia obciążeń publicznoprawnych pracy.[1]” Wobec powyższego trudno w przypadku „samozatrudnienia najemnego” mówić o zorganizowanym przedsiębiorstwie mającym stanowić przedmiot wyceny. Brak zatem identyfikacji zorganizowanego przedsiębiorstwa jako przedmiotu wyceny uniemożliwia dokonanie wyceny przedsiębiorstwa.
W przypadku jednakże, gdy jednoosobowa działalność gospodarcza nie będzie stanowiła wskazanej powyżej formy samozatrudnienia najemnego, możliwe jest już dokonanie wyceny takiego przedsiębiorstwa. Wówczas bowiem można zwykle potwierdzić „funkcjonowanie” przedsiębiorstwa jako zorganizowanego zespołu składników materialnych i niematerialnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Wycenę przeprowadza się wówczas zgodnie z ogólną procedurą wyceny przedsiębiorstw z uwzględnieniem jednakże specyfiki wyceny małego przedsiębiorstwa. Jak bowiem wskazuje cytowany już J. Kuczowic: „Zaliczenie do małych przedsiębiorstw podmiotów jednoosobowych, czy spółek osobowych nie rodzi wątpliwości.”[2]
Cechy jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG)
Z perspektywy wyceny jednoosobowej działalności gospodarczej istotne są poniżej przedstawione cechy tej formy prawnej działalności:
- Jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG) stanowi formę działalności dedykowaną zwykle mikroprzedsiębiorstwom działającym na rynku lokalnym.
- Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność występuje jednocześnie w roli:
- właściciela,
- zarządzającego podmiotem i reprezentującego go na zewnątrz,
- pracownika angażującego się w operacyjną działalność przedsiębiorstwa.
- Dochody uzyskiwane przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą obejmują zatem jego dochody wynikające z pełnienia przez niego wszystkich trzech ról w swojej działalności. W przeciwieństwie jednakże do właścicieli spółek kapitałowych nie podlegają one podwójnemu opodatkowaniu (opodatkowane są jedynie podatkiem dochodowym od osób fizycznych – PIT).
- Prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą może zatrudniać inne osoby jako pracowników.
- Przedsiębiorca prowadzący firmę w postaci JDG ponosi pełną odpowiedzialność za jej zobowiązania (odpowiada całym swoim majątkiem).
- Zwykle występuje brak jednoznacznego wskazania majątku należącego do działalności gospodarczej (oraz użyczanego z majątku prywatnego na potrzeby prowadzenia JDG).
- Jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG) nie jest obowiązana do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Wyjątek stanowią sytuacje gdy ze względu na skalę działalności przewidują to przepisy Ustawy o rachunkowości. Najczęściej ewidencja księgowa odbywa się na podstawie księgi przychodów i rozchodów (KPiR) lub też ewidencję przychodów (przy ryczałcie).
- W przypadku prowadzenia JDG od prowadzącego jednoosobową działalność nie wymaga się nawet posiadania odrębnego rachunku bankowego do prowadzenia „spraw firmowych”. W efekcie może dochodzić również do trudności z wyodrębnieniem dochodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej od innych dochodów właściciela. Ponadto często dochodzi do przenikania się wydatków prywatnych i „firmowych” właściciela JDG.
Wyceniający jednoosobowe działalności gospodarcze w Polsce mają – z zewnętrznych źródeł – jedynie dostęp do informacji zawartych we wpisie CEIDG (Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej).
Wycena jednoosobowej firmy (JDG), mimo częstego stosowania w praktyce gospodarczej, w literaturze przedmiotu jest mało opisywana.
Cele i standardy wartości przy wycenie jednoosobowej firmy
Wycena firmy jednoosobowej dokonywana jest zwykle na potrzeby:
- sprzedaży,
- wniesienia aportem do spółki,
- postępowań cywilnoprawnych,
- rozliczenia ze współmałżonkiem przy rozwodach etc.
W zależności od przyjętego celu wyceny, należy określić właściwy standard wartości. Jeśli wycena dokonywana jest w celu sprzedaży jednoosobowej działalności, czy wniesienia jej aportem do istniejącej spółki należy rozstrzygnąć wybór między standardem „godziwej wartości rynkowej, „wartości wewnętrznej” lub „wartości inwestycyjnej”. W przypadku postępowań cywilnoprawnych, czy w sprawach rozwodowych do wyceny działalności gospodarczej przyjąć należy standard „wartości sprawiedliwej” lub – po analizie konkretnej sytuacji – standard „godziwej wartości rynkowej” (albo „wartości wewnętrznej”).
Podejścia i metody stosowane do wyceny działalności gospodarczej
Przyjęty cel i standard wyceny wpływa na wybór podejścia/ podejść do wyceny.
Raczej rzadko, szczególnie w warunkach polskich, istnieje możliwość wyceny jednoosobowej firmy w podejściu porównawczym. Spowodowane jest to przede wszystkim brakiem informacji o porównywalnych rynkowych transakcjach dokonujących się na prywatnym rynku fuzji i przejęć. Z kolei, wśród podmiotów notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie zwykle nie ma spółek zbliżonych charakterem do jednoosobowych działalności gospodarczych. Ponadto faza rozwoju oraz zasięg i skala działalności spółek publicznych powoduje, że nie są one właściwą bazą odniesienia do wyceny firm jednoosobowych.
W związku z powyższym wycena działalności gospodarczej dokonywana jest zwykle w podejściu majątkowym lub dochodowym. Przy zastosowaniu podejścia majątkowego – w postaci metody odtworzeniowej lub metody skorygowanych aktywów netto – szczególnej staranności wymagają rozstrzygnięcia w zakresie dwóch zasadniczych kwestii.
- Po pierwsze, należy precyzyjnie wyodrębnić majątek przynależny działalności gospodarczej odróżniając go od zasobów materialnych wykorzystywanych w celach prywatnych właściciela.
- Po drugie, bardzo istotną kwestią jest rozdzielenie wiedzy osobistej właściciela od wiedzy organizacyjnej (uwzględniając w wycenie jedynie tą drugą).
Zastosowanie metody dochodowej (najczęściej DCF) do wyceny jednoosobowej działalności również wiąże się ze specyficznymi problemami praktycznymi. Konieczne jest między innymi dokonanie „urynkowienia” wartości wszelkich świadczeń właściciela na rzecz przedsiębiorstwa (i odwrotnie). W tym celu należy przede wszystkim uwzględnić w kalkulacjach, rynkową stawkę wynagrodzenia dotychczasowego właściciela JDG z tytułu pracy na rzecz przedsiębiorstwa.
Na koniec warto zwrócić też uwagę, że do dokonania wstępnych szacunków wartości jednoosobowej firmy, podobnie jak spółek partnerskich, mogą być też przydatne reguły kciuka (Rules of Thumb). Dotyczy to w szczególności prowadzenia jednoosobowych działalności gospodarczych takich jak:
- praktyk np. medycznych, stomatologicznych, weterynaryjnych,
- kancelarii np. adwokackich, radcowskich, notarialnych, doradców podatkowych,
- biur np. rachunkowych, maklerskich, tłumaczy przysięgłych.
Szerzej formuły kciuka zaprezentowałem we wpisie „Czym jest prosta wycena przedsiębiorstw tzw. „regułą kciuka”?
Wycena jednoosobowej działalności gospodarczej w świetle uregulowań prawnych
Nie występują bezpośrednio uregulowania prawne regulujące aspekty wyceny jednoosobowych działalności gospodarczych.
W następnym tygodniu
W następnym tygodniu udzielę odpowiedzi na pytanie: „Na czym polega wycena spółki cywilnej?”
Autor: Dariusz Stronka
Zobacz naszą ofertę wycen:
wyceny wycena przedsiębiorstwa/ wycena spółki
wycena udziałów w spółce wycena zorganizowanej części przedsiębiorstwa
[1] J.Kuczowic, Wycena małego przedsiębiorstwa, Wydanie II, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2017, s.14
[2] Tamże, s. 29