55. Czym różni się wycena przedsiębiorstw małych od dużych?

Wycena przedsiębiorstw – wprowadzenie

Wycena przedsiębiorstw to – zgodnie z p. 1.4 Krajowego Standardu Wyceny Specjalistycznego (KSWS) „Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw” – „zlecona czynność lub proces dochodzenia do opinii o wartości przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa lub udziałów w jego kapitale własnym.”  Jak należy rozumieć to pojęcie objaśniłem w ramach pierwszego wpisu na blogu „Co to znaczy wycenić przedsiębiorstwo?”.

Procedura wyceny przedsiębiorstw została szczegółowo zaprezentowana we wpisie „Jak wycenić przedsiębiorstwo, czyli etapy procesu wyceny”. Procedura ta dotyczy zarówno przedsiębiorstw „dużych” jak i „małych”. Z kolei wycena udziałów przedstawiana była w publikacji „Na czym polega wycena udziałów w spółce?”. Trzecim wskazanym w Standardach…  przedmiotem wyceny może być zorganizowana część przedsiębiorstwa (zcp), której metodologia szacowania wartości została podjęta we wpisie „wycena zcp (zorganizowanej części przedsiębiorstwa)”. Efektem końcowym wyceny jest sporządzenie raportu z wyceny. Kwestie jego zawartości podejmuje wpis „Co powinien zawierać raport z wyceny przedsiębiorstwa?”

Niniejszy wpis, „Czym różni się wycena przedsiębiorstwa małego od dużego?” rozpoczyna cykl dotyczący specyfiki wyceny poszczególnych rodzajów przedsiębiorstw zorganizowanych w postaci:

• jednoosobowej działalności gospodarczej (jdg),
• spółki cywilnej (s.c.),
• spółki partnerskiej (sp. p.),
• spółki jawnej (sp. j.),
• spółki komandytowej (sp. k.),
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.),
• spółki akcyjnej – zarówno publicznej jak i niepublicznej (S.A.).

W pewnym uproszczeniu jednoosobowe działalności gospodarcze, spółki cywilne, spółki partnerskie, spółki jawne i spółki komandytowe będę traktował jako „małe przedsiębiorstwa”. Z kolei spółki kapitałowe tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne jako przedsiębiorstwa duże.

W niniejszym wpisie – stosując pewne uproszczenia – zwrócę uwagę na cechy różniące przedsiębiorstwa małe od przedsiębiorstw dużych w kontekście ich wyceny.

Cechy małego przedsiębiorstwa vs cechy dużego przedsiębiorstwa w aspekcie jego wyceny

Często występującym rozróżnieniem wielkości przedsiębiorstw jest ich obrót (wielkość generowanych przychodów ze sprzedaży) oraz ilość zatrudnionych osób. W ten sposób następuje zaklasyfikowanie przedsiębiorstwa według unijnej metodologii do mikro, małego, średniego lub dużego przedsiębiorstwa.

Jakkolwiek kryteria ilościowe (wysokość obrotów, wielkość zatrudnienia) nie pozostają zupełnie bez znaczenia w procesie wyceny przedsiębiorstwa, to jednak ważniejsze z tej perspektywy pozostają kryteria „jakościowe”.

Jacek Kuczowic, autor książki pt. „Wycena małego przedsiębiorstwa” zwraca uwagę głównie na dwie cechy różnicujące małe i duże przedsiębiorstwa w kontekście ich wyceny. Cechy te zebrano w poniższej tabeli.

Cecha	Małe przedsiębiorstwo	Duże przedsiębiorstwo
Rozdział własności i zarządzania	Silna forma jedności własności i zarządzania	Rozłączność własności i zarządzania
Forma prowadzenia ewidencji księgowej	Uproszczone formy ewidencji	Pełna ewidencja księgowa

W małych przedsiębiorstwach osoba/ osoby będące ich właścicielami jednocześnie nimi zarządzają i świadczą pracę na rzecz podmiotu pozostając jednocześnie ich jedynymi (lub głównymi) właścicielami. Odmiennie jest zwykle w przypadku spółek kapitałowych, gdzie występuje rozdzielność funkcji zarządzania od własności.

Druga istotna cecha różnicująca małe przedsiębiorstwa od dużych to stosowanie w przypadku tych pierwszych uproszczonych form ewidencji księgowych. Odmiennie zatem niż w spółkach kapitałowych małe przedsiębiorstwa nie sporządzają zwykle takich podstawowych elementów sprawozdań finansowych jak chociażby bilans czy rachunek zysków i strat.

Powyższe cechy małego przedsiębiorstwa:

• ograniczają możliwość pozyskania wiarygodnych informacji o przedsiębiorstwie przez wyceniającego,
• utrudniają precyzyjne zdefiniowanie przedmiotu wyceny,
• wymagają szczególnego podejścia do analizy w zakresie alokacji zasobów i oceny ich efektywności oraz perspektyw działalności z punktu widzenia właścicielskiego.

Wycena przedsiębiorstw małych – główne problemy

Główne problemy wyceny przedsiębiorstw małych to:

1. Problem z dostępnością danych finansowych. Niesporządzanie sprawozdań finansowych przez małe przedsiębiorstwa powoduje problemy w pozyskaniu wiarygodnych danych finansowych. Jakość danych uzyskiwanych z uproszczonych form ewidencji jest zwykle niewystarczająca do przeprowadzenia rzetelnej wyceny. Znaczenie tego aspektu dodatkowo wzmacniane jest występowaniem pozostałych wymienionych poniżej cech małego przedsiębiorstwa.
2. Przenikanie się finansów firmy z finansami osobistymi właściciela. Często właściciele małych podmiotów nie rozdzielają swoich finansów osobistych od finansów firmy. Zdarza się, że z „firmowych” środków dokonywane są wydatki osobiste, jak i odwrotnie – z pieniędzy osobistych pokrywane są wydatki firmowe. Przewodnim motywem postępowania jest zwykle tzw. „optymalizacja podatkowa” przedsiębiorcy. Utrudnia to ocenę efektywności biznesu i racjonalne prognozowanie dochodów.
3. Nieadekwatne wynagrodzenie do świadczonej pracy. Jako że właściciele małych przedsiębiorstw pozostają jednocześnie ich pracownikami „podchodzą” do wypłacanych sobie wynagrodzeń dość swobodnie – dokonują wypłat z zysku, w formie wynagrodzenia, czy też np. użyczania środków trwałych (nieruchomości, samochodów etc. ) firmie. W swoim postępowaniu kierują się raczej „optymalizacją” podatkową niż przypisywaniem wypłacanej kwoty do faktycznej podstawy stanowiącej wypłatę. Wyceniającemu utrudnia to analizę i wycenę podmiotu.
4. Wykorzystywanie zasobów spoza przedsiębiorstwa do działalności jak i przeciwnie – wykorzystywanie zasobów przedsiębiorstwa do celów poza biznesowych. Zdarzają się sytuacje, że właściciele podmiotów, głównie z przyczyn podatkowych, dokonują tzw. „zakupów na firmę” składników majątku, które następnie wykorzystywane są do celów prywatnych. Z drugiej strony użyczają firmie swój prywatny majątek (za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia). Jest to kolejny czynnik utrudniający wycenę.
5. Brak sformalizowanych procedur i trudność rozdzielenia osobistego know-how właściciela od know-how przedsiębiorstwa. W przeciwieństwie do dużych podmiotów, w których istnieją określone procedury postępowania, właściciele małych przedsiębiorstw kierują się na ogół intuicją. To ich doświadczenie, wiedza, często nieformalne kontakty decydują o sukcesie przedsiębiorstwa. Dla wyceniającego powstaje jednakże dodatkowy problem – określenie jak zmiana właściciela wpłynie na potencjał firmy i jej przyszłe dochody, które w oczywisty sposób mają decydujące znaczenie dla jej wartości.

Podsumowanie

Na koniec kilka zdań podsumowania.

1. Wycena przedsiębiorstwa dużego, czy małego dąży do określenia rynkowej wartości podmiotu dla właścicieli. W przypadku małych przedsiębiorstw właściciele, jak napisano powyżej, często świadczą też pracę na rzecz swojego podmiotu. Dochody uzyskiwane z pracy w wycenie powinny być oddzielone od dochodów właścicielskich.
2. Wycena przedsiębiorstwa zarówno małego jak i dużego może i powinna odbywać się zgodnie z ogólną procedurą wyceny.
3. W przypadku wyceny przedsiębiorstw małych należy jednakże zwrócić szczególną uwagę na właściwe określenie funkcji, celu, przedmiotu i standardu wartości. Często wycena taka w praktyce nie jest dokonywana według standardu wartości godziwej czy też wartości wewnętrznej. Dość często sporządza się ją bowiem z perspektywy konkretnego inwestora (według standardu wartości inwestycyjnej lub wartości sprawiedliwej).
4. Brak pełnej ewidencji księgowej w małych podmiotach powoduje, że:
   • problemem staje się pozyskanie wiarygodnych informacji finansowych o przedsiębiorstwie,
   • do uzyskiwanych informacji finansowych należy „podchodzić” z dużą ostrożnością,
   • dane finansowe należy „oczyścić” o kwestie wykraczające poza działalność biznesową oraz skorygować do wielkości „rynkowych”.
5. Szczególnej uwagi  wymaga analiza potencjału przedsiębiorstwa „po wyjściu dotychczasowego właściciela” z podmiotu. W szczególności chodzi o podjęcie analizy na ile podmiot bez obecnego właściciela jest zdolny do generowania dochodów. Jest to głównie związane z występującą w takich podmiotach jednością własności i zarządzania.
6. Ze względu na występujący zwykle brak informacji o wartościach transakcji rynkowych kupna-sprzedaży porównywalnych podmiotów, podejście rynkowe (porównawcze) wyceny najczęściej nie znajduje zastosowania do wyceny przedsiębiorstw małych.
7. Kalkulacja poszczególnych parametrów występujących w metodach wyceny, w przypadku wyceny przedsiębiorstw małych wymaga również indywidualnego podejścia. Do ich właściwego szacunku konieczne jest dobre zrozumienie zarówno generatorów wartości jak i czynników ryzyka takich biznesów.

Podsumowując: często wycena przedsiębiorstw małych ze względu na wskazane powyżej aspekty jest bardziej pracochłonna i wymaga większego doświadczenia oraz wyczucia biznesowego u wyceniającego niż wycena przedsiębiorstw dużych.

Powyższe jest sprzeczne z często występującym poglądem na ten temat.

W następnym tygodniu

W następnym tygodniu udzielę odpowiedzi na pytanie: „Na czym polega wycena publicznej spółki akcyjnej?”

Autor: Dariusz Stronka

Zobacz naszą ofertę wycen:

wyceny                                                  wycena przedsiębiorstwa/ wycena spółki

wycena udziałów w spółce                           wycena zorganizowanej części przedsiębiorstwa